نماي گنبد امام زاده

در سال 1380 سازمان ميراث فرهنگي استان مازندران و به خصوص اداره مربوط در شهرستان نوشهر و چالوس اقدام به شناسايي ، كارشناسي و مرمت بناي زيارتگاه امام زاده سلطان محمد كيا نمود . در اين رابطه آقايان مهندس موسوي و سليماني تلاش قابل توجهي كردند كه كمال تشكر وامتنان را از اين بزرگواران داريم . ايشان گزارشي از قدمت اين  بنا تهيه كردند كه نسخه اي از آن در سايت پايگاه اطلاع رساني امامزادگان درج شده است . اين گزارش به شرح زير تقديم شما مي شود .

«در دل كوهستان هاي منطقه كجور از توابع شهرستان نوشهر و در ميان روستاي
صالحان بقعه اي كهن با طرح هشت ضلعي خودنمايي مي كند كه به روايت تاريخ
متعلق به شخصي به نام سلطان محمد كيا ملقب به دبير صالحاني مي باشد. اين
بنا احتمالاً در اوايل قرن هشتم هجري قمري ساخته شده و نمونه اي از برج هاي
آرامگاهي سبك "رازي" در مازندران است كه از سده پنجم هجري ساخت آن در اين
ديار متداول بوده است. از شاخص هاي اين سبك معماري، استفاده از گنبدهاي
هرمي يا مخروطي "رك" ناميده مي شود. معمولاً در اين نوع بناها گنبد داخلي
به صورت نيم كره و گنبد بيروني نوك تيز مي باشد. از آن جايي كه تاريخ فوت
صاحب مقبره را به اواخر قرن سوم هـ.ق باز مي گردد. بناي مقبره قرن ها پس از
درگذشت وي ساخته شده است. ليكن تنوع ابعاد آجرهاي به كار رفته در بنا
احتمال وجود بنايي قديمي تر در اين مكان را قوت مي بخشد. آن گونه كه از
روايات استنباط مي گردد، نسب دبير صالحاني به زيد فرزند امام حسن مجتبي (ع)
مي رسد ....
بناي فعلي مقبره در دوران ايلخانان مغول ساخته شده و از معماري و تزئينات
رايج در تأثير پذيرفته است. به جرأت مي توان گفت اين بنا قديمي ترين مقبره
اسلامي شناخته شده در غرب مازندران است. در حال حاضر آنچه از تزئينات
وابسته به معماري بنا باقي مانده محدود مي شود به قطاري از مقرنس هاي سينه
كفتري كه دور تا دور بنا و در قسمت تحتاني گنبد ديده مي شود. سه پنجره چوبي
(البته به قدمت بنا) با تكنيك گره چيني و كتيبه هاي منبت كاري شده در دو
ضلع غربي و جنوبي غربي خودنمايي مي كند. در كاوش هاي باستان شناسي پيرامون
مقبره كه منجر به كشف قطعاتي از انواع كاشي هاي لعابدار و قسمت هايي از
تزئينات گچبري مربوط به ساختمان گرديد، سبك و سياق به كار رفته در اين
آثار، زمان ساخت اين بقعه را تأكيد مي كند. هم اكنون ورودي بنا را نمازخانه
اي تشكيل مي دهد كه به صورت گنبد خانه اي ناهمگون، به دست افراد محلي با
مصالح سنگ و آجر ساخته شده است. قسمتي از جرزهاي اين نمازخانه متعلق به
بنايي قديمي تر و همزمان با ساخت بقعه اصلي احداث شده كه ظاهراً حدود دو
قرن پيش بر اثر زلزله اي ويرانگر كه در منطقه بوقوع پيوست، تخريب و بناي
فعلي توسط اهالي آن محل به جاي آن احداث شده است. گفته مي شود كه اين بنا
زماني جايگاه طلاب علوم ديني و اين روستا از مراكر مهم علوم ديني در زمان
خود بوده است. وجود كتب حوزوي قديمي بسيار در اين روستا دليلي بر صحت اين
مدعا مي باشد. متأسفانه زلزله اي كه از آن سخن گفتيم، آثار خود را بر پيكره
بناي اصلي مقبره نيز برجاي گذاشته و با ايجاد ترك هاي عميق و تخريب بيشتر
قسمت هاي گنبد، ياد خود را در تاريخ به ثيت رساند. البته گنبد توسط اهالي
محل تعمير شد ولي آثار ترك هايي كه ايجاد شده بود تابستان 1380 كه واحد
حفظ و احياء اداره كل ميراث فرهنگي مازندران اقدام به مرمت آن نمود بر روي
ديوارها خودنمايي مي كرد. با توجه يه وضعيت وخيم بنا و پيگيري مردم و
مسئولين محلي، مرمت و بازسازي اين بناي تاريخي در برنامه ي كاري ميراث
فرهنگي مازندران قرار گرفت كه از سال 80 تاكنون دو فصل كاري مرمت و دو فصل
كاوش باستان شناسي در خصوص اين بقعه انجام شد كه در نتيجه ضمن روشن شدن
نكات مبهم بسياري در تاريخ منطقه، ساختمان مقبره نيز از خطر تخريب نجات
يافت. در پايان ذكر اين نكته لازم است كه منطقه كجور از مناطق خوش آب و هوا
و توريستي مازندران بوده و همه ساله علاقمندان زيادي از اين مناطق ديدن مي
نمايند. بازديد از مناطق ديدني اين منطقه به خصوص مقبره دبير صالحاني به
علاقه مندان به فرهنگ و هنر ايران زمين توصيه مي شود. »